Transcare: Ένα πρόγραμμα φροντίδας για τα τρανς άτομα στην Ελλάδα

Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού θεωρεί μία ιατρική εξέταση υπόθεση ρουτίνας. Το γεγονός αυτό, ωστόσο, αποτελεί μια προνομιακή πραγματικότητα. Τι συμβαίνει όταν ένα τρανς άτομο χρήζει ιατρικής φροντίδας; Δίνεται η απαραίτητη εκπαίδευση στα άτομα τα οποία απασχολούνται στις διαφορετικές βαθμίδες των υπηρεσιών υγείας ώστε να συμπεριφέρονται ισότιμα και συμπεριληπτικά κατά τη διάρκεια της επαφής τους με τρανς εξυπηρετούμενα άτομα;

Με αφορμή αυτά τα ερωτήματα ήρθαμε σε επαφή με τον Φίλιππο Παγάνη, μέλος του επιστημονικού φορέα Orlando LGBT+ και μιλήσαμε, μεταξύ άλλων, για το στίγμα το οποίο βιώνουν τα τρανς άτομα και για το πρόγραμμα Transcare το οποίο σκοπεύει να βελτιώσει τις συνθήκες πρόσβασης των τρανς ατόμων στις υπηρεσίες υγείας.

Θέλεις αρχικά να μου πεις δύο λόγια για το Orlando;

Το Orlando, το οποίο έχει πάρει το όνομά του από το ομότιτλο βιβλίο της Βιρτζίνια Γουλφ, είναι ένας επιστημονικός φορέας ο οποίος ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 2018 και ειδικεύεται στην ψυχική υγεία των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων. Η κύρια αφορμή για την ίδρυση του  Orlando ήταν η αναγνώριση της ανάγκης για την ύπαρξη ενός φορέα που θα αρθρώνει δημόσια επιστημονικό λόγο για τις ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητες, προωθώντας την πλήρη αποπαθολογιοποίησή τους και τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα. Ταυτόχρονα, στόχος του Orlando είναι η επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών σχετικά με τα ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας και χαρακτηριστικών φύλου και τη δουλειά με ΛΟΑΤΚΙ άτομα. Οι ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητες είναι σε μεγάλο βαθμό «αόρατες» σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας και ψυχικής υγείας, ξεκινώντας ήδη από το προπτυχιακό επίπεδο σπουδών. Εξαίρεση αποτελούν το τμήμα ψυχολογίας στο Πάντειο και το τμήμα κοινωνικής εργασίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής στα οποία τα δύο τελευταία χρόνια έχουν ενταχθεί μαθήματα επιλογής για ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα. Ακόμη φέτος είναι η δεύτερη χρονιά που πραγματοποιούμε το ετήσιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα στις βασικές αρχές συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας με ΛΟΑΤΚΙ άτομα, το οποίο απευθύνεται σε ειδικούς ψυχικής υγείας.

Προσφέρονται μέσω του Orlando υπηρεσίες ψυχοθεραπείας και συμβουλευτικής;

Αυτή τη στιγμή δε λειτουργούμε μέσω του Orlando κάποια σταθερή υπηρεσία συμβουλευτικής ή ψυχοθεραπείας.  Ωστόσο, προσπαθούμε να παραπέμπουμε άτομα τα οποία ενδιαφέρονται να ξεκινήσουν μία διαδικασία θεραπείας σε εξειδικευμένους επαγγελματίες γύρω από ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα, μέσα από το δίκτυο των συνεργατών και των συνεργάτιδων μας, ώστε να διασφαλίσουμε πως θα είναι ασφαλή. Η βασική δωρεάν υπηρεσία υποστήριξης των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων στην Ελλάδα είναι η γραμμή 11528-Δίπλα σου, η οποία ωστόσο εδώ και κάποιο διάστημα δεν λειτουργεί λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, αλλά ελπίζουμε άμεσα να επαναλειτουργήσει. Η περιορισμένη οικονομική στήριξη που δίνεται σε σχετικά προγράμματα και υπηρεσίες είναι δυστυχώς μια από τις βασικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις και φορείς, και ενδεικτική της υποβάθμισης της ανάγκης που υπάρχει για εξειδικευμένη στήριξη στα ΛΟΑΤΚΙ άτομα.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα για το πρόγραμμα Transcare;

Μέσα από τη βιβλιογραφία που υπάρχει κυρίως σε άλλες χώρες, είναι πολύ ξεκάθαρο ότι τα τρανς άτομα αντιμετωπίζουν πολύ αυξημένες διακρίσεις κατά την πρόσβασή τους στις ευρύτερες υπηρεσίες υγείας, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών που ασχολούνται με ζητήματα φυλομετάβασης. Το βασικό πρόβλημα το οποίο έχει καταγραφεί παγκοσμίως αφορά τη μη επαρκή εκπαίδευση από το προπτυχιακό κιόλας επίπεδο σπουδών των επαγγελματιών υγείας αναφορικά με τη θεματική των ΛΟΑΤΚΙ ζητημάτων. Στην Ελλάδα, αυτή η έλλειψη δεν έχει καταγραφεί ιδιαίτερα σε ερευνητικό επίπεδο, καθώς υπάρχουν ελάχιστα δεδομένα τα οποία είναι σχετικά πρόσφατα, ωστόσο όσα άτομα δουλεύουμε μέσα στην κοινότητα -όντας ορισμένα από εμάς και μέλη της- γνωρίζουμε πολύ καλά την κατάσταση με την οποία έρχονται αντιμέτωπα τα τρανς άτομα προσεγγίζοντας τις υπηρεσίες υγείας. Ένα σημαντικό πρόβλημα στην Ελλάδα εξακολουθεί να είναι η παθολογιοποίηση των τρανς ταυτοτήτων από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, παρόλο που τα δεδομένα από τον ΠΟΥ έχουν επίσημα αλλάξει και οι τρανς ταυτότητες δεν κατηγοριοποιούνται ως ψυχικές διαταραχές. Ωστόσο, εξακολουθούμε να παρατηρούμε στο δημόσιο λόγο ανακοινώσεις φορέων ψυχικής υγείας μέσω των οποίων παθολογιοποιούνται τα τρανς άτομα. Ακόμα και σε θέματα ακαδημαϊκών εξετάσεων είδαμε το περασμένο καλοκαίρι να συμπεριλαμβάνονται οι «διαταραχές της ταυτότητας φύλου», κάτι το οποίο δεν υφίσταται ως διαγνωστική κατηγορία ωστόσο το διδάσκονται ακόμη οι φοιτητές και οι φοιτήτριες σε ορισμένα τμήματα ψυχολογίας. Όλες αυτές οι προβληματικές συντέλεσαν στη συν-διαμόρφωση και τη συγγραφή του συγκεκριμένου προγράμματος.

Ποια είναι, επομένως, τα στάδια του προγράμματος και ποιος ο τελικός στόχος του;

Το πρόγραμμα απευθύνεται ευρύτερα στους επαγγελματίες υγείας καλύπτοντας διαφορετικές ειδικότητες, αλλά και σε επαγγελματίες οι οποίοι μπορεί να εργάζονται σε δομές υγείας και να έρχονται σε επαφή με τρανς άτομα μέσα από τις διοικητικές τους θέσεις. Ο αρχικός στόχος είναι να γίνει μία έρευνα μέσω της οποίας θα καταγραφεί η πραγματικότητα την οποία αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες υγείας, τις αντιλήψεις τους σχετικά με τις τρανς ταυτότητες και τα πιθανά κενά στην επιμόρφωσή τους. Ταυτόχρονα, θέλουμε να ερευνήσουμε τα προβλήματα και τις ελλείψεις τις οποίες αντιμετωπίζουν τα ίδια τρανς άτομα μέσα από την επαφή τους με τις ευρύτερες υπηρεσίες υγείας. Στη συνέχεια, βάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας, η οποία στοχεύει να καλύψει όσο το δυνατόν περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, θα δημιουργηθεί ένα διαδικτυακό υλικό ευαισθητοποίησης, προκειμένου να γίνει καθόλα προσβάσιμη η επιμόρφωση αναφορικά με τις συμπεριληπτικές υπηρεσίες τις οποίες θα μπορούσαν να προσφέρουν σε θέματα ταυτότητας φύλου οι επαγγελματίες υγείας. Ταυτόχρονα θα υπάρξουν επιπρόσθετες ενημερωτικές δράσεις για λόγους επικοινωνίας του προγράμματος.

Υπάρχει θεωρείς ενδιαφέρον για μάθηση γύρω από τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα από τους φοιτητές αλλά και από την ευρύτερη κοινότητα των εργαζομένων στις υπηρεσίες υγείας;

Υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον και σε πολλές περιπτώσεις έρχεται από ανθρώπους οι οποίοι θα αντιμετωπίσουν στην πράξη κάποιο προβληματισμό. Έχουμε παραδείγματα επαγγελματιών υγείας οι οποίοι επικοινωνούν μαζί μας γιατί έρχονται σε επαφή με ένα τρανς άτομο και δεν γνωρίζουν με ποιο τρόπο μπορούν να το υποστηρίξουν. Στην πράξη, λοιπόν, αντιλαμβάνονται τη δυσκολία και την έλλειψη γνώσης που πιθανώς έχουν και αποζητούν υποστήριξη. Ταυτόχρονα, βέβαια, έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας καθώς οι αντιστάσεις εξακολουθούν να είναι μεγάλες και πολλές φορές εμφανίζονται παράλληλα με την πρόθεση για μάθηση και εξέλιξη. Η τρανσφοβία έχει πολύ βαθιές ρίζες και χρειάζεται πολλή δουλειά και χρόνος για να αποδομηθεί.

Η αλλαγή μιας βαθιάς συντηρητικής κοινωνίας γίνεται με πολύ αργούς ρυθμούς, μα φορείς σαν το Orlando LGBT+ και προγράμματα σαν το Transcare μας δίνουν τη δύναμη να συνεχίζουμε τον αγώνα μας αισιόδοξα. Ωστόσο, είναι απαραίτητο, ειδικά στην εξαιρετικά περιοριστική συνθήκη της πανδημίας, να λαμβάνουμε υπόψιν τα προνόμιά μας και να τα εκμεταλλευόμαστε αλληλέγγυα. Η ίση μεταχείριση στο δικαίωμα στην υγεία, τη θεραπεία και εν τέλει την ίδια τη ζωή δεν είναι καθόλου δεδομένη και δεν θα είναι ώσπου η πρόθεση για αλλαγή να γίνεται καθημερινά συντονισμένη, μαζική πράξη.