Βαγγέλης Γέττος: Η ποίηση βρίσκεται στο ψυγείο που ανοίγεις τα μεσάνυχτα για να πιεις νερό

Ο Βαγγέλης Γέττος είναι μια σπάνια περίπτωση ανθρώπου. Μουσικός, νομικός, ποιητής, αρθρογράφος, αφηγητής, εμπλεκόμενος σε ευρωπαϊκά προγράμματα σχετικά με περιθωριοποιημένες ομάδες. Με ό,τι αποφασίζει να καταπιαστεί δίνει τον καλύτερο εαυτό του και το αποτέλεσμα τον δικαιώνει. Εμείς, “το κοινό του”, χαιρόμαστε να τον παρακολουθούμε ως μέλος των Ελέκρητ Project, ως μουσικό και αφηγητή παραμυθιών μαζί με την αφηγήτρια και θεατροπαιδαγωγό Μαρίνα Κατσαρή, ως ποιητή που έχει κυκλοφορήσει δύο ποιητικές συλλογές.

Με την τελευταία του ιδιότητα, μιλήσαμε μαζί του για την ποίηση, με αφορμή την έκδοση της δεύτερης ποιητικής του συλλογής “Ρινίσματα’’ και την παρουσίασή τους στην Αθήνα το Σάββατο 14 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο των Εκδόσεων των Συναδέλφων (Καλλιδρομίου 30) που τελικά αναβάλλεται λόγω των τελευταίων εξελίξεων με τον κορωνοϊό. Στην παρουσίαση του Σαββάτου θα μιλούσαν οι: Γιώργος Μπλάνας, ποιητής, μεταφραστής, Τσέζαρις Γκραουζίνις, σκηνοθέτης, Μαρία Κανελλοπούλου, ηθοποιός και Βαγγέλης Χερουβείμ, σκιτσογράφος, ενώ πραγματοποιείται σε συνεργασία με το 3point.

Εφτά χρόνια μετά το “Προσάναμμα’’ (Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2013) τα “Ρινίσματα’’, με τη μικροσκοπική τους έκδοση, χωρούν σε μια τσέπη όπως ένα μισοτελειωμένο πακέτο τσιγάρων με έναν αριθμό τηλεφώνου γραμμένο πάνω του με μπλε στυλό. Όπως μια γροθιά που σφίγγει τσαλακώνοντας ένα αεροπορικό εισιτήριο. Τα “Ρινίσματα” αγωνίζονται να καταλάβουν τόσο ακριβώς χώρο όσο χρειάζονται μικρές και μεγάλες στιγμές για να φωλιάσουν και να επωάσουν το καινούριο άγνωστο, το ολοκαίνουριό μας λάθος.

Πώς σου γεννήθηκε η ανάγκη να εκφραστείς μέσα από την ποίηση;

Όπως κάθε ανάγκη. Ασύνειδα. Το πώς η ανάγκη γίνεται… ιστορία, δηλαδή το πώς ψάχνεις τα μέσα για να ικανοποιήσεις μια ανάγκη, εν προκειμένω τον ποιητικό λόγο, είναι το συνειδητό κομμάτι όλης αυτής της περιπέτειας. Θα μπορούσα να σου σερβίρω μια πιασάρικη μονομερή ερμηνεία όπως π.χ. ότι μεγάλωσα σε ένα σπίτι με μια μεγάλη βιβλιοθήκη όπου η ποίηση είχε μεγάλο μερίδιο, ότι ο παππούς μου έκανε παρέα με τον Βάρναλη και τον Ρίτσο και μου έλεγε ιστορίες από όταν ήμουν πιτσιρικάς -πράγματα που είναι αλήθεια. Ωστόσο, νομίζω ότι αυτά τα γεγονότα δεν είναι παρά κόκκοι της παραλίας ή της ερήμου -εξαρτάται τη φάση- που περπάτησε το ασυνείδητό μου για να φτάσει στα ‘‘Ρινίσματα’’ και πιο πριν στο ‘‘Προσάναμμα’’.

Τι ψάχνεις να βρεις σε αυτή;

Μία γωνιά στη μέση της νύχτας όπου μπορώ να ανάψω μια μικρή φωτιά και να συγκεντρώσω γύρω της όσους θέλουν να την μοιραστούν. Κι εκεί να ξανασκεφτούμε τί ψάχνει ο καθένας να βρει στην ποίηση…

Η Κική Δημουλά έλεγε ότι δεν της άρεσε καθόλου που ποιήματά της περιλαμβάνονται στη διδακτέα ύλη του σχολείου και μαθητές καλούνται να εξεταστούν σε αυτά. Θεωρείς ότι ο τρόπος που διδασκόμαστε την ποίηση είναι προβληματικός;

Οι νεκροί δεδικαίωνται. Δεν ισχύει το ίδιο για τους ποιητές που πήραν την επιλογή να εκθέσουν την ποίηση, την προσωπικότητα και την πορεία τους στον απόλυτο κριτή, στο χρόνο. Η Δημουλά ήταν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρος του ιδρύματος Ουράνη που δίνει τα περιώνυμα βραβεία. Επίσης ήταν άνθρωπος που τα είχε πάντα καλά με την εξουσία. Με λίγα λόγια ο ρόλος της σε ό,τι το κοινωνικό καθεστώς αποκαλεί ‘‘εθνική παιδεία’’ ήταν κάτι παραπάνω από καθοριστικός. Φαντάζομαι ότι θα μπορούσε να είχε επηρεάσει καταστάσεις προς μία θετική κατεύθυνση για τη διδασκαλία της ποίησης στα σχολεία. Τώρα, είναι άλλο θέμα η διδασκαλία της ποίησης, άλλο το πώς διδάσκεται και άλλο το ότι εξετάζεσαι για να πιάσεις τις μετοχές στο χρηματιστήριο των πανελλαδικών εξετάσεων. Δεν είμαι ούτε παιδαγωγός ούτε φιλόλογος για να σου απαντήσω τεκμηριωμένα. Εγώ ήμουν τυχερός που είχα δύο καθηγητές-μέντορες στο Λύκειο που κάθε τόσο μας ψιθύριζαν: “ό,τι σας ζητούν δεν είναι ποίηση. Ποίηση είναι αυτό που φοβούνται”.

Η ποίηση θεωρείται -ακόμα- ακαταλαβίστικη. Υπάρχει ελιτισμός στην ποίηση;

Δεν μπορώ να ξέρω σε ποιές κατηγορίες του πληθυσμού αναφέρεσαι. Ωστόσο, από την αλφαβήτα μέχρι το Μονόγραμμα, ένας άνθρωπος έδωσε την ψυχή του σε μια διαδικασία που θεώρησε σημαντική. Είχα πρόσφατα αυτή τη συζήτηση με έναν φίλο που παρ’ ότι τέρας μόρφωσης, μου έλεγε ότι δεν μπορεί να καταλάβει γρι από ποίηση. Δεν ξέρω πώς μου ήρθε. Του είπα ότι αν κλείσει τη στρόφιγγα της καθημερινής λογικής και ανοίξει την κάνουλα ενός κόσμου όπου έχει δικαίωμα να τον καταλάβει όπως μόνο εκείνος θέλει, τότε ίσως βοηθηθεί. Υπάρχουν και οι ελιτιστές. Αλλά το αν υπάρχει ελιτισμός στην ποίηση είναι ερώτηση ανάλογη του αν θα βρέξει αύριο. Εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σε μία κοινωνία που συντίθεται από συγγραφείς και αναγνωστικό κοινό. Αν το κοινό ζητά ελιτισμό, τον ενισχύει. Αν τον απορρίπτει, οι ελιτιστές λουφάζουν.

Η ποίηση μπορεί να αφορά την καθημερινότητα;

Όχι, δεν μπορεί. Πρέπει. Ακόμα και η υψηλή συμβολιστική ποίηση του Έλιοτ και του Σεφέρη ή η “καθαρή” ποίηση του Σολωμού εξυπηρέτησαν καθημερινά επίδικα, κοινωνικές τάξεις, ιστορικές διεργασίες. Η ποίηση βρίσκεται στο ψυγείο που ανοίγεις τα μεσάνυχτα για να πιεις νερό. Είναι εξάρτημα της κοινωνίας. Απλά, όπως και πολλά άλλα εξαρτήματα, άλλοτε έχει την τιμητική της, βλέπε 1930-1960 στην Ελλάδα, και άλλοτε παροπλίζεται στην μάντρα των κατασχεμένων παρανόμων οχημάτων. Και πάλι όμως, μέσα σε αυτό το όχημα, πριν οι μπάτσοι το μαζέψουν, υπήρξαν άνθρωποι. Μετακινήθηκαν για να γλιτώσουν, να ηρεμήσουν, να εξεγερθούν, να πάνε στην εργασία τους. Η ποίηση με την αριστοτελική έννοια είναι η εκκίνηση της καθημερινότητας, είτε θες να το δεις, είτε όχι. Πιστεύω βαθιά ότι η ζωή μιμείται την τέχνη -βάλε ποίηση- όπως έγραψε ο μεγάλος μου έρωτας, ο Oscar Wilde.

Έχοντας ήδη εκδώσει το “Προσάναμμα” και τώρα τα “Ρινίσματα”, να περιμένουμε ότι θα υπάρξει και συνέχεια;

To ίδιο αναρωτιέμαι κι εγώ!

Στην παρουσιαση του Σαββάτου θα συνομιλήσουν για τα “Ρινίσματα” οι Γιώργος Μπλάνας (μεταφραστής, ποιητής), Τσέζαρις Γκραουζίνις (σκηνοθέτης), Μαρία Κανελλοπούλου (ηθοποιός) και Βαγγέλης Χερουβείμ (σκιτσογράφος). Θες να μοιραστείς τί σας συνδέει με τον καθένα τους;

Ο Γιώργος Μπλάνας είναι κατά τη γνώμη μου η φωνή της ελληνικής γλώσσας του 2040. Τον εκτιμούσα αφάνταστα από τις μεταφράσεις που σφράγισαν τη φοιτητική μου ζωή: Μπουκόφκσι, Φερλινγκέτι, το “Ουρλιαχτό’’ του Γκίνσμπεργκ, Γκρέγκορυ Κορσό κ.ά. Πολλά χρόνια αργότερα μου έπεσαν τα σαγόνια στην Επίδαυρο από την ποιητική, φερμένη από το μέλλον μετάφραση του Αγαμέμνονα του Αισχύλου. Τον έψαξα και συνδεθήκαμε διαδικτυακά. Έκτοτε μου παρέσχε απλόχερα υλικό για διάφορες δράσεις. Ακόμα δεν τον έχω δει από κοντά!

Ο Τσέζαρις Γκραουζίνις είναι κατά τη γνώμη μου ο σπουδαιότερος σκηνοθέτης που εργάζεται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Ήταν δάσκαλος του αδερφού μου στη Δραματική Σχολή του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και γνωριστήκαμε εκεί. Τον παρακολουθώ εδώ και χρόνια: Πλούτος του Αριστοφάνη, Επτά επί Θήβας και Αγαμέμνων του Αισχύλου, οι Δούλες του Ζενέ. Και κάθε φορά φεύγω ζηλεύοντας τον εγκέφαλό του.

Η Μαρία Κανελλοπούλου είναι σταθερά μία συνοδοιπόρος ζωής. Εργαστήκαμε μαζί όταν ήταν βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και είμαι περήφανος που βρέθηκα δίπλα σε μία γυναίκα που από την πολιτική βγήκε οικονομικά πιο φτωχή. Είναι ένα περικλεϊκό παράδειγμα πολιτικής και κοινωνικής ηθικής πέρα από μία πάρα πολύ ταλαντούχα ηθοποιός.

Τέλος, ο Βαγγέλης Χερουβείμ είναι ένας από τους συντρόφους ζωής που εύχομαι να αποκτήσει κάθε άνθρωπος. Στην παρουσίαση του δεύτερου αλληγορικού χρονογραφήματός του στην Πάτρα, του ‘‘Περί Γκρεκόνων Σκιάς’’ (Εκδόσεις Τόπος), το 2015, μαζί με τον μεγάλο εκλιπόντα Γιώργο Ανανδρανιστάκη (Κόκκινο 105,5), είχα πει ότι ο Βαγγέλης είναι ένας από τους τελευταίους αναγεννησιακούς ανθρώπους. Μπορεί να σου αναλύσει από ένα μπάχαλο στα Εξάρχεια μέχρι την κοινωνική μηχανική του κώδικα του Χαμουραμπί. Εμμένω σε αυτόν τον χαρακτηρισμό.