Το πρόβλημα της αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας, που ταλανίζει την κοινωνία μας διαχρονικά με εξάρσεις και υφέσεις, εγείρει εντελώς φυσιολογικά το αίτημα της αντιμετώπισής του, ωθώντας συχνά αριστερούς κύκλους να αναζητούν θεωρητικούς και πρακτικούς δρόμους προς μια δημοκρατική αστυνόμευση. Εκτιμάται γενικά ότι το πρόβλημα θα επιλυθεί σε βάθος χρόνου αν βελτιωθεί η εκπαίδευση στις Σχολές της Αστυνομίας και παράλληλα ενισχυθεί ο ελεγκτικός μηχανισμός των πεπραγμένων των ενστόλων.
Οι καλοπροαίρετες αυτές προτάσεις παραγνωρίζουν ωστόσο ορισμένα δομικά πλέον στοιχεία του κατασταλτικού μηχανισμού που, σε συνδυασμό με την εγγενή δυναμική του πολιτικού πεδίου, καθιστούν τον στόχο ουτοπικό. Το όραμα του εκδημοκρατισμού της ΕΛ.ΑΣ προσκρούει σήμερα σε ένα πλέγμα αλληλοτροφοδοτούμενων ιδεολογικών, θεσμικών και πολιτικών λογικών που περιστρέφονται γύρω από ένα σκληρά εξουσιαστικό άξονα.
Σε επίπεδο ιδεολογίας, το όραμα του εκδημοκρατισμού προσκρούει σε δύο σημεία. Πρώτον, ένα σημαντικό ποσοστό ενστόλων ασπάζεται συνειδητά αντιδημοκρατικές ιδεολογίες. Δεν υπάρχει δυνατότητα μεταστροφής της κοσμοαντίληψής τους ούτε βέβαια απόλυσής τους λόγω φρονημάτων. Δεύτερον, η ιστορία μάς έχει δείξει ότι οι κατά καιρούς πολιτικές αποφάσεις εκδημοκρατισμού της ΕΛ.ΑΣ ανατρέπονται εύκολα, καταργώντας πολυετείς προσπάθειες και επαναφέροντάς μας στο αρχικό σημείο. Είναι ενδεικτικό ότι πολλοί αριστεροί που, επηρεασμένοι από τη σχετική στρατηγική της πρώτης θητείας του Ανδρέα Παπανδρέου, εντάχθηκαν στην ΕΛ.ΑΣ στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και ανελίχθηκαν σε βάθος χρόνου σε επιτελικές θέσεις αποστρατεύτηκαν μαζικά επί κυβερνήσεως Σαμαρά – γεγονός που εξασφάλισε ένα ιδεολογικά ομοιογενές επιτελείο για τα πολλά επόμενα χρόνια. Πιο πρόσφατα, οι μονάδες ΔΕΛΤΑ, που καταργήθηκαν επί Σύριζα λόγω της αντιδημοκρατικής τους συμπεριφοράς, ανασυστάθηκαν και ενισχύθηκαν σημαντικά από τη σημερινή κυβέρνηση.
Σε επίπεδο εκπαίδευσης, τα προγράμματα σπουδών των σχολών της Αστυνομίας χρειάζονται όντως εκσυγχρονισμό και ενίσχυση της διδασκαλίας των συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων και ελευθεριών μας, αλλά αυτό, ακόμα και αν συμβεί, είναι πεπερασμένης εμβέλειας. Στην καλύτερη περίπτωση, είναι μια επένδυση στο μέλλον, που θα αργήσει να επιφέρει απτούς καρπούς στην καθημερινότητά μας. Επιπλέον, οι τυχόν μεταρρυθμίσεις της θεωρητικής εκπαίδευσης, που ούτως ή άλλως μπορούν εύκολα να καταργηθούν, δεν θίγουν την πρακτική εκπαίδευση, που εγχαράσσει άρρητα αντιδημοκρατικές πρακτικές στον νου των εκπαιδευόμενων, μέσω των ασκήσεων προσομοίωσης, των εκφερόμενων συνθημάτων κατά την εκπαίδευση, κοκ. Δεν πρέπει, τέλος, να ξεχνάμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας προκαλείται από ένστολους που συχνά προσλαμβάνονται επειδή έχουν ήδη στρατιωτικοποιημένη κοσμοαντίληψη και αναλαμβάνουν καθήκοντα χωρίς να μαθητεύσουν σ’ αυτές τις σχολές.
Σε θεσμικό επίπεδο, το όραμα του εκδημοκρατισμού προσκρούει σε μια σειρά παθογενειών του κατασταλτικού μηχανισμού που καθιστούν αδρανή την ουσιαστική εφαρμογή σχετικών κατασταλτικών αλλά και προληπτικών μέτρων. Όσον αφορά την καταστολή, είναι διαπιστωμένο ότι οι ένστολοι απολαμβάνουν κατ’ αρχήν ένα ιδιότυπο καθεστώς ασυλίας, που εξασφαλίζει την πειθαρχική ατιμωρησία ή την επιβολή ήπιων πειθαρχικών κυρώσεων όταν ο έλεγχος ασκείται από τα πειθαρχικά όργανα της ΕΛ.ΑΣ. Αντίθετα από τις όποιες πολιτικές εξαγγελίες, η ανάθεση ενός ελεγκτικού ρόλου στον Συνήγορο του Πολίτη, από το 2016 και μετά, λειτουργεί τελικά ως εχέγγυο της καλής πίστης και αξιοπιστίας της ΕΛ.ΑΣ χωρίς ωστόσο να διασφαλίζει την απονομή δικαιοσύνης δεδομένου ότι ο Συνήγορος του Πολίτη έχει περιορισμένες ανακριτικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες. Η κατάσταση δεν θα βελτιωνόταν ουσιωδώς ακόμα κι αν ενισχυόταν ο ρόλος του διότι ο Συνήγορος του Πολίτη θα υστερεί πάντα έναντι των ένστολων ανακριτών ως προς τις επιχειρησιακές γνώσεις και τη δυνατότητα άσκησης πίεσης για την εκμαίευση της αλήθειας, η οποία συνήθως προσκρούει σε μια λογική συγκάλυψης του δράστη βάσει μιας νοσηρής συντεχνιακής αλληλεγγύης. Το ίδιο θα ίσχυε αν ο πειθαρχικός έλεγχος ασκείτο από ένα ανεξάρτητο σώμα πολιτών σύμφωνα με τις οδηγίες του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Στις ελάχιστες περιπτώσεις όπου είναι εφικτό να ασκηθεί δίωξη, οι ένστολοι τυγχάνουν μιας εμφανούς ευνοϊκής μεταχείρισης εκ μέρους του δικαστικού σώματος που είτε τους αθωώνει, παρά την ύπαρξη μαρτυριών ή πειστηρίων ενοχής, είτε τους επιβάλει ιδιαίτερα ήπιες ποινές, που πληγώνουν το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Οι δύο πρόσφατες αποφάσεις διοικητικών δικαστηρίων που επιδίκασαν αποζημίωση σε θύματα αστυνομικής βίας δεν αντισταθμίζουν τα ελλείμματα της ποινικής δικαιοσύνης και των πειθαρχικών οργάνων, τα καθιστούν ακόμα πιο κατακριτέα.
Όσον αφορά την πρόληψη, ένα από τα σημαντικότερα μέτρα είναι η υποχρέωση των ενστόλων να φέρουν εμφανώς διακριτικά – μέτρο που αρνούνταν συστηματικά να εφαρμόσουν την τελευταία δεκαετία παρά τις αντίθετες αποφάσεις του αρχηγείου της ΕΛ.ΑΣ. Ανακοινώθηκε πρόσφατα ότι εφεξής θα φέρουν διακριτικά όλα τα μέλη των ομάδων ΔΙΑΣ, ΔΡΑΣΗ, ΟΠΚΕ και των διμοιριών ΥΑΤ και ΥΜΕΤ. Θεωρητικά, αυτό είναι ένα θετικό βήμα προς τον έλεγχο της αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας. Καλόν είναι ωστόσο να θυμόμαστε ότι στην Τουρκία τα μέλη των μονάδων αποκατάστασης τάξης φέρουν τεράστια διακριτικά στα κράνη τους χωρίς αυτό να έχει προκαλέσει μείωση της αστυνομικής βίας ή να έχει βελτιώσει το καθεστώς λογοδοσίας και τιμωρίας των βίαιων ενστόλων.
Το πώς ακριβώς θα εφαρμοστεί το μέτρο θα φανεί στην πράξη. Θα δούμε αν η εφαρμογή του λειτουργήσει αποτρεπτικά ή όχι. Θα δούμε αν η εφαρμογή του χαλαρώσει γρήγορα και, κυρίως, αν θα οδηγήσει σε αύξηση των περιστατικών αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας σε βάρος φωτορεπόρτερ και πολιτών που, φωτογραφίζοντας ή βιντεοσκοπώντας, θέτουν σε κίνδυνο το ισχύον καθεστώς ατιμωρησίας των ενστόλων. Θα δούμε αν η εφαρμογή του θα οδηγήσει στη ψήφιση κάποιου νομοθετήματος που θα περιορίζει το δικαίωμα απεικόνισης των ενστόλων κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Θα δούμε αν θα χρησιμοποιηθούν ως αποδεικτικό υλικό για την επιβολή πειθαρχικών κυρώσεων ή ποινών οι βιντεοσκοπήσεις των ενστόλων που φέρουν πλέον κάμερες στις διαδηλώσεις. Και βέβαια, θα δούμε την αυστηρότητα των μελλοντικών πειθαρχικών κυρώσεων ή ποινών για να αξιολογήσουμε τον όποιο αποτρεπτικό τους χαρακτήρα. Υπενθυμίζεται ωστόσο ότι η μέχρι τώρα χρήση συστημάτων επιτήρησης με τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας σε δημόσιους χώρους από την ΕΛ.ΑΣ εγείρει ήδη πολλά ερωτηματικά ως προς τη νομιμότητά της δεδομένου ότι – όπως επεσήμαναν η οργάνωση για την υπεράσπιση των ψηφιακών δικαιωμάτων Homo Digitalis, το Press Project και οι Reporters United σε αναφορά που κοινοποίησαν στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα – στις επίσημες ανακοινώσεις της ΕΛ.ΑΣ δεν υπάρχουν αναφορές στην εμβέλεια λειτουργίας, την αιτιολόγηση και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά των συστημάτων επιτήρησης που έχουν χρησιμοποιηθεί 64 φορές από τον Νοέμβριο του 2020 μέχρι τον Μάιο του 2021.
Σε κάθε περίπτωση, και δεδομένων όλων των παραμέτρων που αναφέρθηκαν προηγουμένως, είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατόν να εξαρτάται ο έλεγχος της αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας ούτε από την τυχαία παρουσία στο συμβάν ενός φωτορεπόρτερ ή ενός πολίτη με κινητό, ούτε από την προσφυγή των θυμάτων σε οπτικό υλικό συναδέλφων των δραστών.
Πώς μπορεί λοιπόν να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ώστε να διασφαλίσουμε μια σύννομη – όχι δημοκρατική, αλλά σύννομη αστυνόμευση; Η απάντηση εξαρτάται από την πολιτική δυνατότητα επιβολής μιας εξουσιαστικής λογικής σε έναν κατ’ εξοχήν εξουσιαστικό μηχανισμό γνωρίζοντας ότι, ακόμα και σε περίπτωση επιτυχίας, η επιτυχία θα έχει εξ ορισμού περιορισμένη διάρκεια – τη διάρκεια μιας υπουργικής ή, έστω, κυβερνητικής θητείας.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.