Με μια νέα έρευνα, ερευνητές αποκαλύπτουν προγραμματίστριες που είχαν σημαντική αλλά μη αναγνωρισμένη συνεισφορά στη γενετική.
Στην επιστήμη, το ερώτημα σε ποιον πιστώνεται μια σημαντική δουλειά – που εισέρχεται σε κάθε πεδίο – απαντάται και καθορίζεται στην επιστημονική δημοσίευση, για να είναι γνωστό στον καθένα. Η ιδιότητα του συγγραφέα, που κατέχει την τιμητική θέση στην κορυφή κάθε επιστημονικής δημοσίευσης, μπορεί να προωθήσει τη φήμη και την σταδιοδρομία του. Οι αναφορές που θάβονται σε ευχαριστίες, που σπάνια διαβάζονται, δεν μπορούν.
Κατά τα τελευταία χρόνια, μια ομάδα φοιτητών υπό την εποπτεία της Emilia Huerta-Sánchez από το Brown University και της Rori Rohlfs από το San Francisco State University ερευνούν στις ευχαριστίες δύο δεκαετιών σε άρθρα γενετικής και ανακαλύπτουν γυναίκες, στις οποίες δεν πιστώθηκε ποτέ αυτό που θα αναμένονταν για τους σημερινούς ερευνητές. Βρήκαν πολλές γυναίκες προγραμματίστριες που είχαν σημαντική συνεισφορά που δεν αναγνωρίστηκε. Κάποιες αναφέρονται επανειλημμένως στις ευχαριστίες, αλλά δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ ως συγγραφείς. Έγιναν βιβλιογραφικές υποσημειώσεις στην ιστορία της επιστήμης, παρόλο που βοήθησαν για να δημιουργηθεί αυτή η ιστορία.
«Όταν η Emilia και εγώ κοιτάμε τους παλιότερους στη γενετική πληθυσμών, υπάρχουν πολύ, πολύ λίγες γυναίκες», λέει η Rohlfs. «Αλλά υπήρχαν γυναίκες και έκαναν τη δουλειά. Ακόμα και το να ξέρω ότι υπήρχαν είναι μεγάλη υπόθεση για εμένα.»
Το project ξεκίνησε με το «Hidden Figures», την ταινία του 2016 σχετικά με τρεις μαύρες γυναίκες μαθηματικούς που βοήθησαν τη NASA να κερδίσει στον ανταγωνισμό του διαστήματος στα 1960s. Αφού είδαν την ταινία, οι Huerta-Sánchez και Rohlfs αισθάνθηκαν έκπληκτες που δεν είχαν ποτέ ακούσει για τις τρεις πρωταγωνίστριες. Πόσες ακόμα γυναίκες επιστημόνισσες δεν γνώριζαν; Αναρωτήθηκαν.
Ένα όνομα ήρθε αμέσως στο μυαλό: Jennifer Smith. Η Huerta-Sánchez θυμήθηκε να διαβάζει μια κλασική δημοσίευση στην οποία η Smith ήταν στις ευχαριστίες «για τον επιδέξιο προγραμματισμό και την διεξαγωγή όλων των υπολογισμών». Αυτό φάνηκε παράξενο. Σήμερα, ο προγραμματισμός αναγνωρίζεται ως κρίσιμη δουλειά και αν μια επιστημόνισσα κάνει όλη την προγραμματιστική δουλειά για μια μελέτη, θα περίμενε κανείς να είναι και στη λίστα των συγγραφέων. «Μου φάνηκε περίεργο που η Smith δεν εμφανιζόταν ως συγγραφέας στη δημοσίευση», λέει η Huerta-Sánchez. «[ Η Rori και εγώ] θέλαμε να δούμε αν υπήρχαν περισσότερες γυναίκες σαν αυτή».
Το δίδυμο πλαισιώθηκε από πέντε φοιτητές, που κοιτούσαν κάθε θέμα μιας συγκεκριμένης εφημερίδας – της Theoretical Population Biology – που έχει δημοσιευθεί από το 1970 έως το 1990. Ανάμεσα σε έντυπα αντίγραφα σχεδόν 900 άρθρων, εξήγαγαν κάθε όνομα, που βρισκόταν στις ευχαριστίες, έψαξαν αν έκαναν προγραμματιστική δουλειά και συνήγαγαν τα φύλα τους όπου ήταν δυνατό. Η Rochelle Reyes, μια από τους φοιτητές, λέει ότι είχε «ισχυρό κίνητρο» για να κάνει τη δουλειά, έχοντας μεγαλώσει με ιστορίες υπο-αναγνωρισμένων πρωτοπόρων, όπως η Rosalind Franklin, η οποία είχε καθοριστικό ρόλο για την αποκρυπτογράφηση της δομής του DNA, και της Henrietta Lacks, της οποίας τα κύτταρα αποτέλεσαν επανάσταση στην ιατρική έρευνα. «Είμαι τυχερή που μεγάλωσα σε ένα διαφορετικό περιβάλλον με πάθος για την επιστήμη καθώς και για την κοινωνική δικαιοσύνη», λέει η Reyes.
Εκείνη και οι συνεργάτες της βρήκαν ότι στα 1970s, οι γυναίκες υπολογίζονται 59% των προγραμματιστών που αναφέρονται στις ευχαριστίες, αλλά μόνο 7% από τους συγγραφείς των άρθρων. Εκείνη η δεκαετία ήταν μια περίοδος ορόσημο για το πεδίο της γενετικής πληθυσμών, όταν θεμελιώθηκε η σύγχρονη έρευνα σε πολλά πεδία. «Με βάση τους συγγραφείς επιστημονικών άρθρων της περιόδου, φαίνεται ότι αυτή η έρευνα διεξαγόταν από σχετικά μικρό αριθμό επιστημόνων, σχεδόν όλοι από αυτούς ήταν άντρες», γράφει η ομάδα. Αλλά αυτό δεν είναι η πραγματικότητα.
«Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε τι είδους συνεισφορά είχαν οι άνθρωποι που βρίσκονταν στο παρασκήνιο», λέει η Jessica Abbott, μια γενετίστρια από το Lund University. Αλλά αυτή η μελέτη «δείχνει ότι είναι δυνατό να βρούμε το σωστό είδος δεδομένων αν σκεφτούμε δημιουργικά».
Ezequiel Lopez Barragan, Rochelle-Jan Reyes, Samantha Kristin Dung, Andrea López and Ricky Thu παρουσιάζουντ η δουλειά τους. Credit: Mayra Banuelos
Η Margaret Wu, για παράδειγμα, δέχεται ευχαριστίες σε ένα επιστημονικό άρθρο του 1975 για τη «βοήθεια με την αριθμητική δουλειά και συγκεκριμένα για τον υπολογισμό του πίνακα Ι». Βοήθησε να δημιουργηθεί ένα στατιστικό εργαλείο που οι επιστήμονες και επιστημόνισσες όπως η Huerta-Sánchez ακόμα χρησιμοποιούν συνέχεια για να υπολογίσουν πόση γενετική ποικιλομορφία θα έπρεπε να υπάρχει σε έναν πληθυσμό δεδομένου μεγέθους. Αυτό το εργαλείο αποκαλείται εκτιμητής Watterson, από το επιστημονικό άρθρο του 1975 και τον μοναδικό συγγραφέα – G. A. Watterson. Το άρθρο έχει αναφερθεί από τότε 3.400 φορές.
Εκείνοι που στέκονται κριτικά ίσως υποστήριζαν ότι οι προγραμματιστές που αναφέρονται σε αυτές τις παλιές δημοσιεύσεις είχαν απλώς να κάνουν υποδεέστερες εργασίες, που δεν ήταν στην πραγματικότητα άξιες για να συμπεριληφθούν στους συγγραφείς. Η Rohlfs λέει ότι αυτό είναι απίθανο, ειδικά στις περιπτώσεις των Wu, Jennifer Smith και Barbara McCann, που επανειλημμένα εντοπίζονται σε πολλά άρθρα. «Έκαναν εργασίες που ήταν αρκετά καλές ώστε τις ζητούσαν ξανά και ξανά», λέει. Η ομάδα μίλησε μάλιστα με τον William Hill, τον πρώην επόπτη της Smith στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, ο οποίος χαρακτήρισε το έργο της τόσο τεχνικό όσο και δημιουργικό. (Δεν γνώριζε, δυστυχώς, πού κατέληξε η Smith και η ομάδα δεν κατάφερε ποτέ να την εντοπίσει).
Είχαν καλύτερη τύχη με τη Margaret Wu, η οποία τελικά απάντησε στα επαναλαμβανόμενα e-mail και τηλεφωνήματα. Τους είπε ότι ήταν βοηθός έρευνας όταν εργάστηκε στο άρθρο του εκτιμητή Watterson και έμαθε προγραμματισμό μόνη της στην δουλειά. «Νομίζω ότι οι άνθρωποι πιστεύουν ότι, τότε, οι γυναίκες ήταν απλώς γραμματείς, που δακτυλογραφούσαν κώδικες, χτυπούσαν κάρτες και δεν έκαναν δημιουργική δουλειά», λέει η Huerta-Sánchez. «Αλλά όταν η [Wu] περιέγραψε το έργο της, ήταν αυτό που κάνουν και σήμερα οι σπουδαστές και οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές».
Στη συνέχεια, η Wu δεν σκέφτηκε να δοκιμάσει να κάνει διδακτορικό, παρόλο που είπε στην ομάδα ότι «κάποιος πρότεινε να το κάνω, θα μπορούσα ενδεχομένως να βρω μια ελκυστική ιδέα». Πήρε το διδακτορικό της στα 40 της, μετά από δύο δεκαετίες δουλεύοντας ως καθηγήτρια στατιστικής. Τώρα είναι μέλος του ΔΕΠ στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, όπου αναπτύσσει στατιστικές μεθόδους για την ανάλυση εκπαιδευτικών δεδομένων. Η Wu δεν ικανοποίησε το αίτημά μου για συνέντευξη, αλλά προφανώς δεν λυπάται για το άρθρο του 1975, μου λέει η Huerta-Sánchez. Δεν γνώριζε καν πόσο σημαντική αναφορά είχε γίνει. «Χαμογέλασε», λέει η Huerta-Sánchez. «Υπήρχε ένα μικρό γέλιο. Ένιωσα σαν να με είχε πειράξει περισσότερο από εκείνη».
Στη δεκαετία του 1980, η πρακτική να πετάνε τους προγραμματιστές στην κατηγορία των ευχαριστιών μειώθηκε. Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή το το έργο σταθερά πήρε το χαρακτήρα ενός μέσου για να αποφοιτήσουν οι φοιτητές και οι μεταδιδακτορικοί, οι οποίοι επιβραβεύονταν με την ιδιότητα του συγγραφέα. Αλλά επίσης, ο προγραμματισμός άρχισε να αλλάζει από μια «pink-collar» δουλειά, που γίνεται σε μεγάλο βαθμό από χαμηλόμισθες γυναίκες, στο ανδρικό επάγγελμα που παραμένει σήμερα. Οι προγραμματιστές, ουσιαστικά, ανταμείφθηκαν με την ιδιότητα του συγγραφέα όταν άρχισαν να γίνονται αρσενικοί.
«Αυτή είναι μια ευκαιρία για εμάς να σκεφτούμε τους κανόνες που χρησιμοποιούμε στην ιδιότητα του συγγραφέα και άλλα μέτρα της ακαδημαϊκής επιτυχίας», λέει η Rohlfs. Ακόμα και σήμερα, δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες για το τι πρέπει να κάνει κάποιος για να γίνει συγγραφέας. Ένας καθηγητής μπορεί να στείλει κάποια στοιχεία σε κάποιον συνάδελφο και να γίνει συγγραφέας. Ένας τεχνικός εργαστηρίου θα μπορούσε να κάνει πάρα πολύ δουλειά, χωρίς την οποία δεν θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν πειράματα και να αγνοηθεί. «Δεν υπάρχει κανένας κανόνας και σίγουρα ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την ιδιότητα του συγγραφέα θα εξαντλείται σε ορισμένες ομάδες ανθρώπων», λέει ο Rohlfs. «Αν κοιτάξω γύρω, ανάμεσα στους τεχνικούς εργαστηρίων, θα δούμε πολλές γυναίκες και μαύρους ανθρώπους που δεν τους δίνεται η ιδιότητα του συγγραφέα για τη δημιουργική δουλειά που κάνουν».
Ακόμη και όταν οι γυναίκες γίνονται συγγραφείς, οι συστηματικές προκαταλήψεις που διαπερνούν τη σύγχρονη επιστήμη μπορούν να λειτουργήσουν εναντίον τους. Οι πρώτες μελέτες διαπίστωσαν ότι, λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες τάσεις, θα χρειαστούν 16 χρόνια για να εξισωθεί ο αριθμός των αντρών και των γυναικών συγγραφέων στις επιστήμες και 258 χρόνια για τομείς όπως η φυσική. Αυτή η απόκλιση είναι ιδιαίτερα έντονη στα περιοδικά με υψηλότερο προφίλ, όπου οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν μόνο το 25 έως 35 τοις εκατό των ανθρώπων στην πολυπόθητη θέση του πρώτου συγγραφέα. Και τουλάχιστον σε ορισμένους τομείς, οι μελέτες που συντάσσονται από γυναίκες τείνουν να αναφέρονται λιγότερο συχνά από αυτές που συντάσσονται από τους άντρες.
Για τους λόγους αυτούς και άλλους – λιγότερη κατάρτιση, χαμηλότερους μισθούς, λιγότερη καθοδήγηση, λιγότερες ευκαιρίες ομιλίας, περισσότερα αρνητικά στερεότυπα και περισσότερη παρενόχληση και κακοποίηση σε σύγκριση με τους άνδρες – πολλές γυναίκες εγκαταλείπουν πρόωρα την επιστημονική σταδιοδρομία. Εκείνες που μένουν κρίνονται πιο σκληρά και λιγότερο ευνοϊκά από ό, τι εξίσου ειδικευμένοι άντρες. Μερικές είναι ξεχασμένες.
Όμως, αυξάνεται η συνειδητοποίηση αυτών των προβλημάτων και πολλά βιβλία best-seller επανέφεραν πρόσφατα τις ιστορίες μη αναγνωρισμένων γυναικών στην επιστήμη, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά. Και το «Hidden Figures» (το βιβλίο της Margot Shetterly που ενέπνευσε την ταινία με το ίδιο όνομα) και το «Rise of the Rocket Girls» της Nathalia Holt μιλούν για τις ελίτ των μαθηματικών της ιστορίας της NASA. Το «Broad Band», από την Claire L.Evans, αποκαλύπτει τις ιστορίες των γυναικών των οποίων οι υπολογιστικές δεξιότητες και οι δεξιότητες μηχανικής βοήθησαν στη δημιουργία του διαδικτύου. Το «Code Girls» της Liza Mundy είναι για τις γυναίκες που έσπασαν τους γερμανικούς και ιαπωνικούς κώδικες κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Rohlfs ελπίζει ότι οι επιστήμονες σε άλλους τομείς θα κάνουν παρόμοια δουλειά για να ανακαλύψουν εκ νέου τους συνεισφέροντες και τις συνεισφέρουσες, των οποίων το έργο έχει παραμείνει άγνωστο για τόσο καιρό. «Οι γυναίκες έχουν πάντα επιρροή στην επιστήμη, αλλά τα επιτεύγματά τους απλά δεν έχουν λάβει την αναγνώριση που τους αξίζει», προσθέτει η Ezequiel Lopez, μια από τους πέντε φοιτητές που εργάστηκαν στο έργο. «Αυτό μπορεί να αλλάξει».
*Στην κεντρική φωτογραφία: Τα ονόματα των γυναικών που κάθονται πίσω από τα μικροσκόπια, σε αυτή την αχρονολόγητη φωτογραφία, δεν καταγράφηκαν. BETTMANN / GETTY
Αρχικό κείμενο: Ed Yong, The Women Who Contributed to Science but Were Buried in Footnotes
Μετάφραση: Μαρινίκη Κολιαράκη
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.