Κατάληψη Πάτμου και Καραβία: Τριάντα χρόνια κοινωνική χρησικτησία

Η μακροβιότερη κατάληψη χώρου πρασίνου, που λειτουργεί αδιάλειπτα από τον Απρίλιο του 1989, όντας ένας από τους τελευταίους πνεύμονες πρασίνου στα Πατήσια, απειλείται από την ενεργοποίηση της ΚΤΥΠ Α.Ε., η οποία “θυμήθηκε” ξαφνικά την ύπαρξη του χώρου και ζητά την άμεση εκκένωσή του 

Ο Βύρωνας Γιαλούρης, ένας από τους πρωτεργάτες της κατάληψης, μιλά για την ιστορία του χώρου και τη σημασία να παραμείνει η λειτουργία του στα χέρια των κατοίκων

*Το ρεπορτάζ δημοσιεύτηκε πρώτα στην Αυγή

«Ρε παιδιά, να το σώσουμε το πράσινο!» Μ’ αυτά τα λόγια 50άρηδες και 60άρηδες Πατησιώτες ζητούσαν την άνοιξη του ’89 από τους νεολαίους στο Στέκι Εναλλακτικών Κινήσεων της οδού Σκιάθου να βάλουν ένα χεράκι για να διασώσουν το πράσινο στην πρώην βίλα Κανελλοπούλου, η οποία συγγένευε με τον χώρο τους, καθώς βρίσκεται στις οδούς Πάτμου και Καραβία. Οι νέοι τότε ανταποκρίθηκαν στο αίτημα και στάθηκαν απέναντι στις διμοιρίες ΜΑΤ που περικύκλωσαν τον χώρο ώστε να τον σαρώσουν οι μπουλντόζες. Κλείστηκαν μέσα στην εγκαταλελειμμένη βίλα και κατάφεραν χάρη στον επίμονο αγώνα τους να κρατήσουν άθικτο τον χώρο, που σήμερα αποτελεί μία από τις ελάχιστες οάσεις πρασίνου στο γεμάτο με πολυκατοικίες κέντρο της Αθήνας.

Τριάντα χρόνια μετά φαίνεται πως η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η κατάληψη Πάτμου και Καραβία βρίσκεται και πάλι στο στόχαστρο, καθώς η ΚΤΥΠ Α.Ε., ο ενιαίος κατασκευαστικός φορέας του ελληνικού κράτους, «θυμήθηκε» μετά από δεκαετίες την ύπαρξη του χώρου έκτασης 2,1 στρεμμάτων και ζήτησε από την κατάληψη να εκκενώσει τον χώρο μέχρι τις 25 Νοεμβρίου και από τα μέλη της να μαζέψουν τα πράγματα τους. Αντ’ αυτού, τα μέλη της κατάληψης διοργάνωσαν χθες ενημερωτική συνέντευξη Τύπου στον χώρο και προσκάλεσαν τον κόσμο, και ειδικά τους σημερινούς 25άρηδες, να συμμετάσχουν στον αγώνα τους.

Υπεραιωνόβιες φιστικιές και νερό απ’ το πηγάδι

Στον χώρο συναντάς δέντρα με υπεραιωνόβιους κορμούς. Φιστικιές, που κάποτε ήταν κομμάτι μιας άλλης γης που καλλιεργούνταν. Λεμονιές, μουριές, δάφνες και ελιές με κλαδιά γεμάτα καρπούς. Μεγάλα γιούκα που η όψη τους δεν έχει καμία σχέση μ’ εκείνη στα μπαλκόνια και στις γλάστρες. Δύο πανύψηλους φίκους δίπλα στο διατηρητέο κτήριο στην είσοδο, το οποίο χτίστηκε το 1880. Ακόμη και καλαμιές υπάρχουν. Όσο για το πότισμα των δέντρων παίρνουν, ακόμη και σήμερα, νερό απ’ το πηγάδι. “Από κάτω έχει πολύ νερό. Όλα τα Πατήσια έχουν νερό. Στην Καυταντζόγλου, που ενώνει την Πατησίων με την Αχαρνών, περνούσε κάποτε ποτάμι” μας λένε μέλη της κατάληψης.

Ένας γείτονας, ο κύριος Νίκος, που έχει πια πεθάνει, διατηρούσε στο βάθος του μεγάλου κήπου οικολογικές καλλιέργειες και μοιραζόταν μετά τη σοδειά. Όπως λέει στην «Αυγή» η Γιολάντα, κάτοικος της περιοχής, ο κόσμος της γειτονιάς “είχε αγκαλιάσει το εγχείρημα και είχε έρθει κοντά γιατί συμμετείχε σε μια προσπάθεια χωρίς απώτερο σκοπό”.

Η διαφορά δεν εντοπίζεται μόνο στις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά και στο μικροκλίμα. «Το καλοκαίρι είχα έρθει εδώ με φίλους μου, που εντυπωσιάστηκαν με τη δροσιά. Έχω μετρήσει ότι υπάρχει διαφορά 6 βαθμών στη θερμοκρασία σε σχέση με έξω». Είναι αλήθεια ότι κατά τη συνέντευξη Τύπου πολλοί άλλαξαν θέση και αναζήτησαν καρέκλες που έπεφτε ο ήλιος πάνω.

Οικία πλούσιου δικαστικού

«Εδώ ήταν η οικία του δικαστικού Κανελλόπουλου. Ήταν βίλα αρχικά. Σκέψου ότι ήταν ένας από τους λίγους που είχαν αυτοκίνητο, εξ ου και το γκαράζ» μας λέει ο Βύρωνας, ένας από τους πρωτεργάτες της κατάληψης το ‘89. Όπως εξηγεί, η οικογένεια Κανελλόπουλου δεν ήθελε να αφήσει το κτήριο, ωστόσο υποχρεώθηκε να το κάνει το 1983 μετά από απαίτηση του ΟΣΚ, που προχώρησε σε απαλλοτρίωση για να το κάνει σχολείο. Για τέσσερα με πέντε χρόνια δεν γινόταν το παραμικρό. «Ο χώρος είχε γίνει ζούγκλα».

Όταν οι κάτοικοι διαπίστωσαν κίνηση στον χώρο από τις υπηρεσίες αποφάσισαν να κινητοποιηθούν. Απευθύνθηκαν στο στέκι Νεολαίας Εναλλακτικών Κινήσεων και ένας από τους πιτσιρικάδες του, σήμερα μέλος ακόμη του εγχειρήματος, καβάλησε τη μάντρα και έσπασε τα λουκέτα. «Αρχίσαμε να συμμορφώνουμε τον χώρο και διοργανώσαμε τις πρώτες εκδηλώσεις. Διαμορφώθηκε από κοινού με τη γειτονιά ένα στέκι με σκοπό τη διατήρηση του χώρου πρασίνου εδώ, αλλά κι ένα κίνημα για τη διάσωση των χώρων πρασίνου γενικά εδώ στα Πατήσια και μετά πανελλαδικά». Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το λεγόμενο πάρκο της «Γαζίας», ένας ανοιχτός χώρος πρασίνου, ο οποίος χτίστηκε χάρη στον αγώνα των ίδιων ανθρώπων και σήμερα είναι ένα όμορφο πάρκο. «Υπήρχε έντονη κινηματική διάθεση. Συμμετείχαν πολλοί και δεν ήταν μόνο οι αναρχικοί, αλλά ακόμη και δεξιοί από τη γειτονιά, που εντάχθηκαν εδώ γιατί θεωρούσαν αναγκαία τη διάσωση αυτού του χώρου. Φτάναμε να είμαστε εδώ κάθε μέρα, και όχι μόνο στις συνελεύσεις, 300 με 400 άτομα».

«Πήραμε καρέκλες, φτιάξαμε τραπέζια, άρχισαν οι προσφορές. Έφερνε ο καθένας ό,τι μπορούσε και ό,τι έβρισκε» θυμάται ο Βύρωνας από εκείνες τις ημέρες. Αφού ο μεγάλος κίνδυνος πέρασε, «η συνέλευση αποφάσισε τότε να αποκτήσουμε κι ένα νομικό πρόσωπο. Οπότε σχηματίσαμε έναν σύλλογο με την επωνυμία ‘Συνδυασμός για ποιότητα ζωής στα Πατήσια’. Καταφέραμε το κτήριο να αναδειχτεί διατηρητέο. Μετά και ο περιβάλλων χώρος. Παράλληλα προωθήσαμε τη διεκδίκηση χώρου για το σχολείο. Γιατί έπρεπε να γίνει και σχολείο. Καταφέραμε να χτιστεί στην αποθήκη του Σαρακακή, οικόπεδο 3,5 στρεμμάτων, όπου δεν υπήρχαν άλλωστε δέντρα. Επιπλέον, εδώ κρίθηκε ότι τελικά δεν μπορεί να γίνει σχολείο γιατί δίπλα ήταν βενζινάδικο και υπόγειο γκαράζ (σ.σ.: σήμερα έχει χτιστεί πολυκατοικία)»:

«Οπότε, μπήκαμε στη διαδικασία να διαμορφώσουμε κι άλλο τον χώρο. Φτιάξαμε ένα υποτυπώδες κυλικείο στην αρχή, βάλαμε ψυγείο κι ένα φουρνάκι. Λειτουργούσε πιο πολύ με τους γείτονες και ειδικά με την απέναντι πολυκατοικία. Οι μισοί όμως έχουν πια πεθάνει και άλλοι μισοί έχουν φύγει». Η αλλαγή της σύνθεσης των κατοίκων αποτελεί, σύμφωνα με μέλη της κατάληψης, κι έναν από τους βασικούς λόγους που έχει υπάρξει μείωση στη συμμετοχή στο εγχείρημα.

Πήγαινε και ο Σιδηρόπουλος

Από την κατάληψη έχουν περάσει πολλοί, ανάμεσά τους και πολύ σημαντικοί καλλιτέχνες. “Μέχρι και ο συγχωρεμένος ο Σιδηρόπουλος ερχόταν στην αρχή. Ερχόταν με την παρέα του κι έπαιζε όπως καθόντουσαν. Έρχονταν επίσης και έρχονται ακόμη οι Σπυροπουλαίοι των ‘Σπυριδούλα’”.

Έχουν οργανωθεί ακόμη στον χώρο «συλλογικές κουζίνες, μαθήματα σε μετανάστες, μαθήματα Αγγλικών και χορού, αλλά και εκθέσεις ζωγραφικής από φοιτητές και αποφοίτους της Σχολής των Καλών Τεχνών, όπως και ποιητικές βραδιές».

Πλέον, οι περισσότερες δραστηριότητες γίνονται εκτός του κτηρίου, καθώς αντιμετωπίζει προβλήματα στο πάτωμα του πάνω ορόφου. Το υπουργείο Πολιτισμού έχει απαγορεύσει ρητά οποιαδήποτε παρέμβαση, ωστόσο, για να μην καταρρεύσει το κτήριο, η κατάληψη έχει προχωρήσει σε ορισμένες απαραίτητες επισκευές. «Αναγκαστήκαμε να φτιάξουμε τη σκεπή. Αλλάξαμε τα ξύλινα δοκάρια και βάλαμε τα ίδια βυζαντινά κεραμίδια, τα οποία βρήκαμε στα γκρεμισμένα. Με δικά μας λεφτά όλα, από έσοδα σε εκδηλώσεις και γλέντια».

“Προτιμούν κλειστό τον χώρο, παρά να μαζεύονται άνθρωποι”

Μέχρι στιγμής, η ΚΤΥΠ Α.Ε. δεν έχει φανερώσει τις προθέσεις της για το μέλλον του χώρου. Έχει γίνει γνωστό μόνο ότι θέλει να προχωρήσει πρώτα σε απεντόμωση και στη συνέχεια σε αρχιτεκτονική αποτύπωσή του. «Προτιμούν κλειστό τον χώρο, παρά να μαζεύονται άνθρωποι. Αυτοί περιμένουν να ισοπεδωθεί το κτήριο για να πουν ‘ποιο διατηρητέο;’» υπογραμμίστηκε στη συνέντευξη Τύπου.

Εκείνο που ζητά με ψήφισμά της η ανοιχτή συνέλευση της κατάληψης είναι να διατηρηθεί η δωρεάν και ελεύθερη πρόσβαση στον χώρο, η οποία «έρχεται σε αντίθεση με τυχόν μορφές αξιοποίησης που καταπατούν αυτή τη συνθήκη» και να παραμείνει ο χώρος «ως έχει, με τη διαχείρισή του στην ευθύνη των κατοίκων».

Μια μάχη για να αποκρουστούν οι διεκδικήσεις της ΚΤΥΠ Α.Ε. φαίνεται να κερδήθηκε πάντως την Τετάρτη (20.11) για την Πάτμου και Καραβία, στο συμβούλιο της Πέμπτης Κοινότητας, όπου αποφάσισε τελικά ομόφωνα και κατόπιν πιέσεων από την Ανοιχτή Πόλη να υποστηρίξει τις ενέργειες του Δήμου Αθηναίων για άμεση διεκδίκηση του κτήματος. Εξέλιξη που συνεπάγεται ότι θα μπορούσε να υπάρξει κάποιας μορφής συνδιαχείριση με τον δήμο, για την οποία πάντως μέλη του εγχειρήματος διατηρούν αρκετές επιφυλάξεις.